"Artıq əlində mifologiyanın açarı var. Ruhun bütün qapılarını açmaqda azadsan." JUNG
Koreya mifologiyası ümumiyyətlə beynəlxalq əfsanələrdən və yerli xalq hekayələrindən ibarətdir. Belə ki, bu hekayələrin kökündə Şaman dini, Buddizm, Çin mifologiyası, Konfutsi və Taoizm əfsanə və mifləri dayanır. Məsələn: Qoqurya kralı Zu Mong Go, yunanlı qəhrəman Perseusun əfsanəsindən qidalanıb.
Koreya mifologiyası iki fərqli korpusa bölünür: ənənəvi tarixlərdə yazılmış ədəbi mifologiya və şifahi mifologiya. Şifahi mifologiya tanrıları çağıran rituallarda şamanların səsləndirdiyi rəvayətlərdir. Bu gün də müqəddəs hesab olunur. Ədəbi miflərdən fərqli olaraq, şaman mifologiyası genişlənməyə qadir olan canlı bir ənənəni təmsil edir.
Ədəbi mifologiyanın əsas hissəsini təmsil edən dövlət təməl mifləri Koreya mətnlərində Samquk sagi və Samguk yusa, Jewang ungi, Eungje siju və Dongguk tonggam kimi klassik Çin dilində tarixləşdirilmiş formada qorunur. Bir neçə qədim Çin mətnləri də miflər üçün vacib çağdaş mənbələrdir; bunlara yalnız Üç Krallığın Üçüncü Əsr Qeydləri və VI əsrlik Wei Kitabı kimi rəsmi sülalə tarixi deyil, e.ə. 80-ci ildə yazılmış Lunheng kimi daha ümumi mətnlər də daxildir. Goguryeo xalqının Krallığın təməl mifini izah edən beş Çin dilində daş kitabələr də var. Beşinin ən qədimi 414-cü ildə qoyulmuş Gwanggaeto Stele (daş kitabə)-dir.
Əfsanələr bölgədən -bölgəyə fərqlilik göstərir. Məsələn: məşhur Jeju adasındakı həyat tərzi digər bölgələrə nisbətdə çox fərqlidir və bu fərqlilik özünü əfsanələrdə də biruzə verir.
Şaman dini, animizm, muism Koreya insanının din həyatının əsas qaynaqlarıdır. Koreya tarixinə nəzər salanda görürük ki, Şaman dini daha geniş yayılmışdı. Buna səbəb kimi də Koreyanın Baekje, Silla və Qoquryo kimi ərazilərə bölünməsi idi və miflər də bu ərazilərə görə formalaşmışdı. Bunun nəticəsində də bir çox əfsanələr dəyişdi və yaxud digərlərinə qarışdı. Şamanizm təbiət sənətinin bir növüdür. Koreyada insanlar bədənlərinin və ruhlarının təbii hadisələrdən yəni günəş, ay, ulduz, yağış kimi şeylərdən formalaşdığını düşünürdülər. Bir də bütün bunların üzərində "Hanunim" adı verilən bir varlığa inanırdılar. İki sözdən ibarət olan Hanunimin mənası " Cənnət və Hakim" və ya " Cənnətin Tanrısı/ Hakimi" idi. Xalq bunu ilk kralı Dangun simasında görürdü.
Üç Krallıq zamanında Sanshin, Bonhyasin və generallara Tanrı olaraq ibadət etməyə başlanılmışdı və nəticədə bir çox mif və əfsanələr yaranmışdı. Bu dövrdə yaranan əfsanələrə danışan heyvanları da əlavə etmək lazımdır. Onu da qeyd edək ki, Üç Krallıq dövründə insanlar cənnət və cəhənnəmə deyil , " Sonrakı həyata" inanırdılar.
Şamanizm yer altı dini kimi qəbul edilirdi ki, bunda da miflərin öz təsiri vardır. Belə ki, Şamanizmin başlanğıcında kişilər quş, qadınlar isə balıq və ya su kimi düşünülürdü. Məsələn ilk ilahə Yuhwa bir su pərisi idi.
Kosmologiya (Kainat Elmi)
Yeni dinlərin ölkədə yayılması ilə Koreya Kosmologiyası da dəyişməyə başladı və mifologiyada görünən ərazi fərqlilikləri yoxa çıxıb, vahid və böyük bir mifologiyanı yaratdı.
372-ci ildə Buddizm yayılmağa başladı və Şamanizmlə uyğunlaşdı.Bu dinin yayılması ilə artıq insanlarda cənnət və cəhənnəm anlayışı və bunlardan da fərqli dini inanclar formalaşdı. İnsanların həyatında digər aləmlər yarandı. Bu aləmlər indi Iseung, Yongwangguk və Jeoseung adlanır. Digər iki səltənət isə qeyri-müəyyəndir; Göydə yerləşən Okhwang və yeraltı yerdə yerləşən Jihaguk.
Koreyada fani dünya İseung adlanırdı. Bura Gashin və ya ev tanrıları, bir çox Bonhyangshin (kənd tanrıları) və Josangshin (əcdad tanrıları), eləcə də Sanshin "dağ tanrıları" nın evi idi. Mongdal (subay kişinin ruhları) və Songaxi (subay qadının ruhları) kimi pis ruhlar (Gwishin) köhnə alətlərin hiyləgər ruhları Dokkaebi kimi bu aləmə yerləşmişdilər. Bəzi tanrılar müntəzəm olaraq məskunlaşdıqları yerlərdən Iseunga keçdilər; bunlar elçi tanrıları olan Chasalar idi.
Yongwangguk- Dəniz altı krallığıdır. Bura Yongwang tərəfindən işğal edilmişdir. Okeanın beş tanrısı: şərqdən Gwangdeok, cənubdan Gwangli, qərbdən
Gwangtaek və şimaldan Gwangyeon.
Jeoseung Yer altı krallığıdır və Yeoldaewang tərəfindən idarə
olunur. Yeoldaewang fərqli cəzalar tətbiq edir; Jingang günahkarları parçalayır, Sogan günahkarları bir dəmir qazanda yandırır, Songye günahkarları qamçılayır və sürgün edir və Ogan günahkarları buzlu səltənətindən çılpaq keçirdir. Yeomyeo, faizlə pul qazananların dilini qopardır. Bingshin günahkarları kərtənkələ, hörümçək və ilanlarla dolu bir çuxura atır, Taesan günahkarların ətini bir anbarda üyüdür və Paengdeung günahkarları mişarla parçalayır. Paengdeung səltənətində ölənlər on iki heyvana (yırtıcı) reinkarnasiya olur. Doshi günahkarları soyundurur, onları ağaca asır və amansızcasına vurur və Yeolsi müqəddəsləri Mt.Seokhyo bölgəsindəki Sang kəndinə göndərir və günahkarları işığı olmayan qaranlıq bir aləmə göndərir.
Səma tanrılarının məskəni olan Okhwang və yer allahlarının məskəni olan Jiha haqqında da qeyri-müəyyənlik var. (Özləri də qarışdırırlar artıq) Okhwang'da Cheonha adlı bir saray var; Jihada çoxlu canavar, qadın tanrı və şam ağacları var.
Axırıncı krallıq qaranlıq bir aləmdir. Belə ki, burda işıq yoxdur. Budiyarın kralı çox böyük iti Bulgaeyini günəşi və ayı gətirməsi üçünyollayır. Bulgae günəşi və ayı dişləyərkən çox isti/çox soyuq olduğunu görüb öz ölkələrinə qaçır. Bulgae günəşi dişləyəndə günəş tutulması, ayı dişləyəndə isə ay tutulması baş verərmiş.
Yuxarıda da qeyd etdiyimiz kimi Koreyada bəzi mifologiyaların qəhrəmanları eyni olsa da, fərqli bölgələrdə yarandığına görə əfsanələri də fərqlidir. Belə ki, Changamjedəki Mireuk və Chogamjedəki Dosu Munjang hər ikisi yaradıcı tanrıdır, amma mifləri tamamilə fərqlidir. Changsega-da Mireuk dünyanı və içindəki hər şeyi yaradır, Chogamje-də Dosu Munjang yalnız dünyanı, günəşləri və ayları yaradır. Koreyada miflər iki günəş və ayın hər birini məhv edən Mireuk (Şimali Koreya), Humun qardaşları (Mərkəzi Koreya) və ya Daebyeol (Cənubi Koreya) haqqında danışırlar. Onları fərqli mif kimi təsnif etmək çətindir.
Əksinə, oxşar süjetli, lakin personajların fərqli olduğu miflər də var. Məsələn, Danggeum Aegi və Hyeongbul qardaşları (şimal və mərkəzi Koreya) və Kraliça Nogadanpungjajimyeong və Chogong qardaşlarının (Cənubi Koreya) mifi təxminən eyni süjetə malikdir.
Koreyada yaradılışla bağlı 3 əfsanə bu günə qədər gəlib çıxmışdır. Bunlar: Changsega Hamheung, Seul Sirumal və Jeju Adası Cheonjiwang Bonpuli.
Qeyd: Bəzilərini çıxmaq şərtilə digər adlar orijinal qeyd etmişik.
Mənbə:
Комментариев нет:
Отправить комментарий